Powieść: Historia Agathona (Christoph Martin Wieland)

Powieść psychologiczna Historia Agathona (Geschichte des Agathon) została napisana w latach 1766-7.
Akcja rozgrywa się w starożytnej Grecji w V wieku p.n.e. w Delfach, Atenach, Smyrnie, Syrakuzach i w Tarencie.

Pierwowzorem do postaci fikcyjnej był dramaturg Agathon (ok. 446-401 p.n.e.).

Fabuła w skrócie:

Agathon wychowywał się w Delfach, gdzie mieszkała również kapłanka Pythia.

Pythia

Pythia sprzedała swoją niewolnicę, Psyche, która była przyjaciółką Agathona. Agathon chciał ją odnaleźć. W drodze spotkał swojego ojca (nie znał go wcześniej, ale ojciec rozpoznał syna). Okazało się, że jego ojciec miał bogaty dom w Atenach.

Po śmierci ojca Agathon zamierzał zdobyć władzę w Atenach by uczynić je najważniejszym miastem w Grecji. Zyskał sławę dzięki pomocy niesłusznie oskarżonemu przyjacielowi i finansowej pomocy biednym. Dzięki dyplomacji dało mu się zapobiec wojnie z innymi polis, podległymi Atenom.

Jednak bogaci Ateńczycy nie byli zadowoleni z sukcesów Agathona; fałszywie oskarżyli go przed sądem i zbuntowali przeciwko niemu lud. Agathon został wygnany z Aten i utracił swój majątek.
Potem, opowiadając swoją historię Danae,  wyraził swoją opinię na temat Aten:

Zaludnione miasto, niespokojnie poruszające się między arystokracją i demokracją, tu i tam niesioną republiką, moralny chaos mieszczańskiego społeczeństwa, gdzie pasja z pasją, intencja z intencją trwają w ogólnej i wiecznej wojnie, pod nieharmonijnym zderzeniem bezkształtnych potworności, gdzie nie ma nic stałego ani pewnego, nic nie jest takie, jak zdaje się być.

Następnie Agathon trafił do sprzedawcy niewolników i został kupiony przez Hippiasa. (Hippias z Elidy to postać historyczna: filozof i retoryk, znany przez swoje oratorstwo, wszechstronność i materializm.)

Hippiasz z Elidy

Hippias nazwał Agathona Callias (Piękny) i uczył go swojej filozofii:

Zaspokój swoje naturalne potrzeby i doznawaj tak wiele rozkoszy, jak tylko możesz. Takie jest jedyne prawo, jakie natura dała ludziom.

Moralne piękno jest dla naszych czynów tym, co ozdoby dla naszego ciała; jego przestrzeganie i wymodelowanie zgodnie z przesądami i gustami ludzi, z którymi żyjemy jest tak konieczne, jak ubieranie się jak oni.

 Agathonowi nie podobała się materialistyczne podejście Hippiasa, gdyż on wolał filozofię platońską (idealistyczną - wiarę, że istnieje świat duchowy). Hippias chciał mu udowodnić, że Callias jest również jak on tak naprawdę.

Hippias poprosił swoją przyjaciółkę, Danae, aby uwiodła Calliasa. Danae udaje się to zrobić, ale kiedy Hippias ujawnia mroczną przeszłość Danae Calliasowi, on opuszcza ją i ucieka do Syrakuz.

Syrakuzy

Syrakuzami rządzi tyran Dionisius młodszy, który jest manipulowany przez swoich najbliższych poddanych (Philistus i Timocrates).

Miecz Damoklesa, XVII wiek

Dionysius II z Syrakuz

Na podstawie historycznych źródeł wiadomo, że Dionysius zorganizował uroczystość, która trwała 3 miesiące ciągiem. Jego stan psychiczny po tej uroczystości:

Dionys znalazł się w stanie wyniszczenia, który nie dawał mu ani nadziei ani pragnienia, aby ponownie odgrywać taką rolę. (...) Pierwszy raz poczuł chęć na refleksję, gdyby miał taką zdolność. Ale doświadczył, z ożywionym niezadowoleniem z siebie i wszystkich, którzy pomagali mu stać się zwierzęciem, że on nie ma w sobie nic, co mogłoby przeciwstawić się awersji do zmysłowych rozkoszy i trawiącej go nudzie.

Wtedy Dionys zaczął interesować się platonizmem i zaprosił Platona na swój dwór.

Dion przedstawia Platona Dionizjosowi, 1876

Jak Dionysius zdobył poparcie ludu:

zniósł daniny, które najbardziej uciskały najniższą klasę, zabawiał ich przez publiczne uroczystości i zabawy; tych, których najbardziej się obawiał, awansował na dobrze opłacalne stanowiska, pozostałych uspokoił obietnicami (...), ozdabiał miasto świątyniami, gimnazjonami i innymi publicznymi budynkami

Świątynia Apolla w Syrakuzach

Teatr w Syrakuzach

 Te środki doskonale osiągnęły swój cel . Lud, który nie tylko w Grecji, ale we wszystkich miejscach żyje we wiecznym dziecięctwie, przestał szemrać, w krótkim czasie stracił pragnienie zmiany; zdobył przychylność dla swojego księcia, wychwalał  jego rządy; podziwiał wspaniałe stroje i broń, które książę kazał zrobić swoim trabantom, lud pił na jego zdrowie i był gotów bezmyślnie bić brawo wszystkiemu, co Dionys chciał przedsięwziąć. 

 Jak Dionys zapobiegał niezadowoleniu ludu przy wprowadzaniu zmian:

Kazał filozofom zademonstrować, że ta danina jest niezbędna dla ogólnego dobrobytu, kazał błaznom rozprzestrzeniać śmieszne pomysły, zabawne dworskie anegdoty albo psotne opowieści, poetom kazał pisać nowe komedie i kilka ulicznych piosenek, żeby pospólstwo miało co oglądać i co śpiewać: Tak wszystko pozostało spokojne, a polityczni próżniacy będą się o to sprzeczać, czy wasz filozof ma rację czy nie.

Agathon dostał się na dwór Dionysiusa i stał się jego przyjacielem. Chciał go sprowadzić na drogę cnoty, jednak po jakimś czasie Dionys zaczął wracać do swoich starych przyzwyczajeń. Agathon i Dion (szwagier Dionysa) knuli spisek przeciwko władcy. Kiedy to się wydało, Dionysius kazał mu opuścić Syrakuzy.

Richard Westall - Miecz Damoklesa, 1812

Przemyślenia Agathona na temat ludzkiej natury:

Jak tylko wyobrazimy sobie ludzi jako gromadę stworzeń, których największą częścią ich szczęścia, końcowym celem wszystkich ich starań jest zaspokojenie cielesnych potrzeb (...), to widzimy, że również to zwierzęce szczęście zdarza się rzadko albo na krótki czas. Każde zwierzę szuka swojego pożywienia - - znajduje sobie jaskinię, albo buduje sobie gniazdo - - rozmnaża się - - śpi - - i umiera. Co więcej czyni większa część ludzi? Najważniejsza sprawa, która wyróżnia ich spośród innych zwierząt jest troska o ubiór, która jest głównym zajęciem wielu milionów.

Rozważania narratora na temat cnoty:

Czym jest cnota bez tego pięknego ognia, bez tego wzniosłego entuzjazmu, który podnosi ludzi ponad pozostałych ich gatunku, ponad ich samych i czyni ich ogólnymi dobroczyńcami, geniuszami, istotami podobnymi do bóstwa?

Arete, personifikacja cnoty

 Czym innym jest cnota, jak wieczną walką z namiętnościami, szaleństwami i występkami - - w nas i poza nami? 

Cnota koronująca Atenę i Apolla

Historia Agathona jest historią wszystkich ludzi. Tak długo myślimy pozytywnie o ludzkiej naturze, jak długo myślimy pozytywnie o nas samych. 

Jest to ogólny i często krytykowany błąd rodzaju ludzkiego, że kocha cudowne bardziej niż naturalne, błyszczące bardziej niż to, co nie wpada tak w oczy, chociaż to jest użyteczniejsze i trwalsze.

Na końcu Agathon dotarł do Tarentu, gdzie spotkał Psyche, która okazała się być jego siostrą. Agathon przestał zajmować się polityką, zaczął doskonaleniem samego siebie.

Tarent