Tradycje Wielkanocne

Wielkanoc

Karta wielkanocna, XIX w.

W 325 r. na soborze nicejskim zadecydowano, że Wielkanoc będzie obchodzona w pierwszą niedzielę po pierwszej pełni księżyca.

Rezurekcja

Wojciech Piechowski - Rezurekcja

Msza rozpoczynała się procesją - przejściem trzy razy dookoła kościoła. W miastach odbywała się o północy z soboty na niedzielę, w katedrach o dziewiątej wieczorem, a we wsiach w niedzielę o wschodzie słońca. Podczas rezurekcji strzelano z moździerzy, harmetek i organków, dlatego powstało przysłowie strzelają jak na rezurekcję. Starano się wrócić jak najwcześniej z kościoła, gdyż miało wróżyć szybsze kończenie prac gospodarskich albo szybsze wejście w stan małżeński. 

Od XVI w. istnieje tradycja odwiedzania grobów Chrystusa w kościołach. Czasem umieszczano tam relikwie świętych i zbierano datki na potrzeby kościoła. Od XVII w. przy grobach stawiano straż, którą nazywano turkami wielkanocnymi. Ta nazwa może pochodzić od zwycięstwa Jana Sobieskiego w Wiedniu. Turkowie wielkanocni brali również udział w procesji.

Polkowski i Styli - Święcone

Przed śniadaniem każdy z każdym dzielił się jajkiem. Właściciele ziemscy obdarowywali swoją służbę kiełbasą, jajkami i ciastem. 

Baranek wielkanocny

Portret pasterza z barankiem, XVIII w.

• historia baranka zaczyna się noc przed wyjściem Izraelitów z Egiptu, mieli oni złożyć ofiarę z baranka i ochlapać drzwi jego krwią
• na pamiątkę wyjścia z niewoli egipskiej Żydzi co roku obchodzą święto Paschy (Wyjścia), składają ofiarę z baranka, zjadają go w całości a resztki palą
• baranek jest symbolem Chrystusa, nazywanego przez św. Jana Barankiem Bożym
• symbol posłuszeństwa, niewinności i łagodności
• w Polsce jest elementem święconki od XVII w.
• na stołach arystokracji stawiano fajansowe lub porcelanowe baranki
• baranka stawiano na talerzu z rzeżuchą lub owsem

Jajka

Kartka wielkanocna z 1908 r

• symbol życia i sił przyrody ożywających wiosną
• na groby dawano pisanki, gdyż wierzono, że dzięki temu dusza zmarłego zazna spokoju i nie będzie się błąkać po ziemi
• przy budowie nowych miast i domów używano jajko jako kamień węgielny, żeby uchronić przed złem
• jajka malowano w starożytności (najstarsze znaleziono w Mezopotamii)
• według legendy z X w. św. Magdalena po zobaczeniu pustego grobu wróciła do domu, gdzie znalazła czerwone jajka i potem każdemu, komu opowiedziała, co widziała, dawała jajko
• walatka - gra polegająca na rozbijaniu pisanki o pisankę; wygrywa ten, kto rozbije jajko przeciwnika
• burda - rzucanie jajkami; kto złapał jajko zabierał je, a kto stłukł, oddawał jedno przeciwnikowi

Kraszanki oskrobane przeze mnie

Zając wielkanocny

Kartka z zajączkiem wielkanocnym z 1907 r.

• w XVII w. połączono symbolikę jajka z zającem wielkanocnym prawdopodobnie ze względu na zwyczaje podatkowe (danina w naturze) albo ze względu na skojarzenie go z nadejściem wiosny
• szukanie "zajączka" - w II połowie XVII w. niemiecki pastor, Jean Richier opisał obyczaj szukania przez dzieci jajek, które zostały ukryte przez zajączka w trawie lub zaroślach; obserwowanie, jak dzieci pilnie wyszukują jajek, wywoływało śmiech i sprawiało radość dorosłym; pastor nazwał ten obyczaj bajką, którą wmawia się dzieciom i naiwnym 

Zajęcza Kobieta, 1899 r.
Pani Zehner, nazywana Zajęczą Kobietą Nowego Jorku,
była przekupką sprzedającą małe kolorowe zajączki,
z których miała wielkie zyski.

Baba wielkanocna

Adam Setkowicz - Dziewczyna w stroju ludowym, lata 30. XX w.

• w XVII w. baby podawano tylko w najbogatszych domach, robiono je z dodatkiem szafranu, który zabarwiał babę na złotawy kolor
• król Stanisław Leszczyński skojarzył babę z turbanem Ali Baby
• w czasie pieczenia baby należało okazać ciastu szacunek i unikać przeciągów, a kiedy baba się piekła, nie można było głośno rozmawiać
• symbol cierpliwości i doskonałości, udana baba wróżyła szczęście i dobrobyt w nadchodzącym roku
• kształt baby miał przypominać spódnice noszone przez kobiety

Baby upieczone przeze mnie

Karta wielkanocna

Mazurek wielkanocny

• prawdopodobnie pochodzi z Turcji
• w Polsce zaczęto go wypiekać w XVII w. 
• dawniej był symbolem zakończenia Wielkiego Postu, nagrodą dla tych, którzy nie jedli mięsa i deserów przez 40 dni
• niski placek, na kruchym spodzie lub na opłatku, pokryty warstwą masy orzechowej, migdałowej, serowej, bakaliowej; barwnie lukrowany i zdobiony konfiturami oraz bakaliami

Karta wielkanocna, XIX wiek

Przesądy:

•  nie można było leżeć na łóżku podczas Wielkanocy, gdyż zboże się wylegnie albo len nie wyrośnie 
• nie wolno było gotować ani w piecu rozpalać
• umycie głowy w wodzie po jajkach na święconkę miało zapewnić zdrowe i lśniące włosy, zapewniać urodę i usuwać piegi, a chorym uzdrowienie
• napicie się święconej wody miało uchronić przed chorobami
• jedzenie jajka z chrzanem miało wypalić grzechy
• skorupki poświęconych jaj rzucone do ogrodu miało zapewnić dobre zbiory
• dziewczęta kręciły jajkami jak bączkami i jeżeli jajka się zetkną, zapowiada to szczęście w małżeństwie
• parzysta liczba jaj miała wróżyć szybkie zamążpójście
• dziecko urodzono w Wielkanoc miało mieć szczęśliwe życie (w przeciwieństwie do dziecka narodzonego w Wielki Piątek)

Karta wielkanocna, 1910 r.

Przysłowia:

• W Wielką Niedzielę pogoda, duża w polu uroda.
• Zielone Boże Narodzenie, a Wielkanoc biała, w polu uciecha mała.
• Pogodny dzień wielkanocny grochowi wielce pomocny.
• Gdy na dzwony wielkanocne pada, suchość nam przez całe lato włada.



Nagły deszcz w Hyde Park

• Jak pada we Wielkanoc, to trzeci kłos na polu ginie, ale jak pada na Zielone Świątki, to naprawi.
• Jeżeli w wielkanocną niedzielę deszcz, między Wielkanocą i Świątkami więcej słoty niż pogody.
• Od Wielkiejnocy do Zielonych Świątek może lać i w piątek.
• Gdy na świętego Marka (25 IV) Wielkanoc przypada, cały świat zawoła biada.
• Boże Narodzenie nie obejdzie się bez strucli, zapusty bez pączków, Wielkanoc bez święconego, a święty Marcin bez gęsi.
• Nie każdy ma prosię na Wielkanoc.

Cudowna świnia, 1785 r.

• Wdzięczy się jak prosię na Wielkanoc.
• Dwór to wór: bab w nim pełno jak na Wielkanoc.
• Kto dzień i noc gości, to w Wielką Niedzielę pości.
• Niewinny jak baranek wielkanocny.

Aelbert Cuyp - Dziewczynka z barankiem, XVII w.

• I święcone nieraz upadnie.
• Na Zmartwychwstanie dziadek przy płocie stanie.

Paul Sandby - Człowiek z mufinkami, 1759 r.

Ma więcej do roboty niż piece na Wielkanoc.

Pehr Hilleström - Pokojówka biorąca zupę z kociołka, XVIII w.

Przypisy:

https://historia.org.pl/2016/03/26/w-zrytualizowanym-swiecie-wielkiej-nocy/

https://wspolczesna.pl/wielkanoc-2018-dawne-zwyczaje-wielkanocne-przez-dwa-dni-swiat-nawet-nie-mozna-bylo-gotowac-zdjecia-wideo/ar/13052820

https://www.wilanow-palac.pl/staropolska_wielkanoc.html

https://polki.pl/wielkanoc,symbolika-baranka,10187945,artykul.html

https://kuchnia.wp.pl/baranek-prawdziwy-symbol-wielkanocy-6111175713273985a

https://historia.org.pl/2013/03/23/na-poczatku-bylo-jajko-czyli-o-wielkanocnej-tradycji-robienia-pisanek/

https://pl.wikipedia.org/wiki/Zaj%C4%85c_wielkanocny

https://de.wikipedia.org/wiki/Osterhase
https://kuchnia.wp.pl/slodki-wypiek-z-krolewskiego-stolu-historia-baby-wciaga-jak-niejedna-ksiazka-6235818650723969a
https://gazetakrakowska.pl/babka-wielkanocna-3-przepisy-na-wielkanocna-babe-baba-drozdzowa-baba-piaskowa-i-dwukolorowa-baba-z-orzechami-przepisy/ar/c6-14024973
https://www.sklep.savpol.pl/blog/mazurek-wielkanocny-historia-i-tradycja.html
https://www.pieceofcake.pl/Gazetka/O-mazurkach-slow-kilka
https://opoka.org.pl/biblioteka/V/trans/wielkanoc/reszta/przyslowia.html
http://artspaintinggallery.blogspot.com/2011/02/a-few-18th-century-american-women-with.html