Wielki Tydzień

Środa Żurowa

• odprawiano ciemną jutrznię, która tak się nazywała, ponieważ kapłani po każdym odśpiewanym psalmie gasili jedną świecę; księża uderzali psałterzami i brewiarzami o ławki na znak zamieszania, które nastąpiło przy męce Chrystusa
• dzień zakończenia przedświątecznych porządków

William Joseph Laquy - Młoda kobieta czyszcząca podłogę, 1778 r.

• pożegnanie się z głównymi potrawami Wielkiego Postu: żurem i śledziem

Pehr Hilleström - Kobieta czyszcząca rybę, 1775 r.

• palono wtedy słomę, szmaty i niepotrzebne rzeczy (symbolizowało to zniszczenie zła)

E. K. Lautter - Kuchenna martwa natura z garnkami i patelniami, XVIII w.

• wylewano żur i zakopywano śledzie
• podpalano szkrobaki (stare, zużyte miotły) i chodzono z nimi po polach i uderzano w ziemię, by zapewnić urodzaj (symbolizowało to szukanie Jezusa przez Żydów)
• wypędzanie Judasza: hałasowanie piszczałkami (symbolizującymi trzęsienie ziemi po śmierci Jezusa) i palenie kukły przed kościołem bądź na polu; popiół z kukły był rozsypywany na polach, aby były bardziej urodzajne.

Wielki Czwartek

• milkną kościelne dzwony, które według wierzeń ludowych odpędzały pioruny i demony
• zastępują je kołatki
• nie można było prząść, młócić, rąbać drewna i prać kijanką

Paul Gauguin - Praczki w Arles, 1888 r.

• biskupi obmywali nogi 12 starcom
• panny myły się w zimnej wodzie, co miało zapewnić piękny wygląd, potem szukały liści lubczyku

Nicolaes Verkolje  - Rybak i mleczarka odpoczywający przy brzegu rzeki, XVIII w.

• palono Judasza, czyli kukłę, którą przed wschodem słońca wieszano na drzewie, potem ścinano i noszono po wsi, podpalano i topiono
• urządzano postne biesiady, pochodzące od pogańskich uczt zaduszkowych, które zinterpretowano jako uczczenie Ostatniej Wieczerzy

Marcellus Laroon Młodszy - Przyjęcie obiadowe, XVIII w.

• na krańcach wsi palono ogniska; wierzono, że dusze przychodzą tam się ogrzać

James Walter Gozzard - Cyganie przy ognisku

• u Słowian był to dzień zaduszny; wierzono, że do domów przybywają ubożęta (opiekunowie chat i podwórek); zostawiano im na stołach okruchy chleba; uważano, że chowają się one w piecach, tak samo jak dusze przodków; nie można było zatem piec chleba w piecach; ubożątka przebywały również na rozdrożach, kapliczkach i krzyżach; tam rozpalano ogniska

Modlitwa pod kapliczką, 1850 5.

Wielki Piątek

• w tym dniu nie odprawia się mszy, ale obchodzi się Adorację Krzyża; przenosi się Najświętszy Sakrament z Ciemnicy do Grobu Pańskiego
• przy grobie czasem stawiano straż; zwyczaj robienia ozdobnego grobu i stawiania straży istniał w XVII w.
• zasłaniano lustra, zatrzymywano zegary i mówiono przyciszonym głosem
• panował też obyczaj wieszania śledzia i żuru
• wierzono, że jest to dzień niebezpieczny, żeby się uchronić przed złymi mocami, gospodarze trzy razy okrążali dom, czasem rysowano kredą trzy krzyże na drzwiach
• pokutnicy (zwani również biczownikami, kapnikami lub karnikami) chodzili na procesje, w kościele modlili się leżąc krzyżem, na znak przewodnika odsłaniali plecy i biczowali się do krwi; zwyczaj ten zaczął się w XIII w. we Włoszech, a zaniknął w XVIII w.

Pietro Antonio Rotari - Penitentka, 1750 r.

• dorośli nic nie jedli, a dzieci dostawały kromkę chleba
• odmowa jałmużny w ten dzień to grzech

Edward Penny - Markiz z Granby dający jałmużnę choremu żołnierzowi i jego rodzinie, XVIII w.

• gospodarze obwiązywali pnie drzew słomą, potrząsali je lub smagali zielonymi gałązkami, aby były obfite plony
• kończono przygotowania do świąt i malowanie pisanek.

Wielka Sobota

• w kościele święci się ogień, paschał i wodę
• odzywają się organy i dzwony
• dawniej pokarmy święcono w domu; rozkładano wszystko na stole i czekano księdza

Michał Elwiro Andriolli - Święcone, 1893 r.

• potem święcono pokarmy na dworze, w XVIII w. zaczynano święcić je w kościele
• z koszykiem ze święconką trzy razy obchodzono dom, żeby zapewnić mieszkańcom dobrobyt

Świecenie pokarmów, XIX w.

• tradycja święcenia pokarmów pochodzi z VIII w.; do Polski dotarła w XIV w.

Miniatura w Pontyfikale Erazma Ciołka - Święcenie pokarmów, XVI w.

• święcono baranka, jajka, sól, pieprz, chleb, wędliny, babkę, miód i chrzan.

Przypisy:

https://deon.pl/kosciol/wielka-sroda-czyli-zurowa-sroda-na-slasku,179814

http://kulturaludowa.pl/artykuly/wielki-tydzien-i-wielkanoc-w-tradycji-ludowej/

http://www.gogolin.pl/7998/o-prawdziwej-symbolice-srody-zurowej.html

https://liturgia.wiara.pl/doc/418574.Wielki-Czwartek-Ginace-tradycje

http://brenk.pl/fakultety/alkohol/Jedrzej_Kitowicz_Opis_obyczajow.pdf

http://www.swieta.biz.pl/wielki-piatek/

https://polki.pl/wielkanoc,wielki-czwartek-zwyczaje-tradycja-religia,10422796,artykul.html

http://kulturaludowa.pl/artykuly/wielki-tydzien-i-wielkanoc-w-tradycji-ludowej/

https://expressilustrowany.pl/do-ktorej-ze-swieconka-godziny-swiecenia-pokarmow-w-kosciele-do-ktorej-swiecenie-jajek-w-wielka-sobote-200419/ar/c1-9792683
https://kobietamag.pl/wielkanocne-wrozby-przesady-i-zwyczaje/