Tłusty czwartek i zapusty

Tłusty czwartek:

• w starożytności koniec zimy i początek wiosny świętowano jedzeniem tłustych potraw
• w Polsce zwyczaj jedzenia pączków rozpowszechnił się w XVII w. w miastach i na dworach
• pączki były zwane pampuchami, które robiono z mąki pszennej i skwarków; pieczono je na blasze albo smażono na smalcu, aby były tłuste
• stały się słodkie w XVI w., a okrągły kształt przybrały na przełomie XVII i XVIII w.
• na Śląsku nazywano je kreplami (niem. Krapfen - ciasto smażone na tłuszczu)
• kreple wspomniane są w Biblii Gdańskiej z 1632 r., Biblii Leopolity z XVI w.; Mikołaj Rej napisał:

"Mnieysi stanowie pieką kreple, więtsi torty”

Mikołaj Rej, 1568 r.

• Jędrzej Kitowicz napisał w XVIII w. o pączkach przygotowywanych na dworze Augusta III:

"Ciasta także francuskie, torty, pasztety, biszkopty i inne, pączki nawet — wydoskonaliło się to do stopnia jak najwyższego. Staroświeckim pączkiem trafiwszy w oko mógłby go podsinić, dziś pączek jest tak pulchny, tak lekki, że ścisnąwszy go w ręku znowu się rozciąga i pęcznieje do swojej objętości, a wiatr zdmuchnąłby go z półmiska.”

Portret Jerzego Kitowicza, 1804 r.

• jeden z pączków nadziewano orzechem, kto natrafi na ten pączek, będzie miał szczęście w przyszłym roku
• przygotowywano również faworki (fr. faveur - wąska wsążeczka) 
• kto nie zje pączka w tłusty czwartek nie będzie szczęśliwy w dalszym życiu
• w Małopolsce i na Śląsku tłusty czwartek zwano combrowym czwartkiem:

^ zwyczaj pochodzi ze średniowiecza, kiedy przekupki na rynku krakowskim urządzały zabawę

Jean-marc Nattier - Madame Joseph Nicolas Pancrace Royer, XVIII w.

^  słowo comber pochodzi z niemieckiego Schemper (maska) lub zampern (biegać w maskach)

Jean Marc Nattier - Kobieta trzymająca maskę, XVIII w.

^  najstarszy opis tego obyczaju pochodzi z 1600 r.: przekupki krakowskie wybierały sobie marszałkinię (najczęściej najgłośniejsza mężatka), w przebraniach rano wchodziły do miasta, niosąc słomianą kukłę, symbolizującą mężczyznę i zwaną combrem, potem rozszarpywały ją (wyciągnięcie najdłuższej słomki wróżyło szczęście), na rynku rozbiegały się i ścigały mężczyzn, będący w powozach musieli wykupić się datkiem, zabierały im też rzeczy, np, czapki, które musieli wykupić, biedniejszych kobiety wiązały i czochrały włosy wołając: "Comber! Comber!"; potem rozpoczynały się tańce i pijatyki trwające do środy popielcowej

Giovanni Domenico Tiepolo - Minuet, XVIII w.

^ Jędrzej Kitowicz o combrze:

"przekupki sprawiały sobie ochotę, najęły muzykantów, naznosiły rozmaitego jadła i trunków i w środku rynku, na ulicy, choćby po największym błocie tańcowały; kogo tylko z mężczyzn mogły złapać, ciągnęły do tańca"

Piękna zdemaskowana, 1770 r.

^ Konstanty Majeranowski w 1820 r. przytoczył krakowską legendę: Comber to było nazwisko burmistrza Krakowa, który dręczył przekupki, ciągnął je za włosy i przeklinał, karał grzywnami i więził. Umarł w czwartek przed środą popielcową. W mieście zapanowała radość. Mówiono: "Zdechł Comber!". Urządzono zabawę, którą zaczęto powtarzać co roku. Krakowianie zamiast targać głowę mówią "combrzyć za głowę".

Peter Snijes - Przekupka, XVIII w.

Przysłowia:

• Powiedział Bartek, że dziś tłusty czwartek, a Bartkowa uwierzyła, dobrych pączków nasmażyła
• Gdy w tłusty czwartek człek w jedzeniu pofolguje, łaskawy Pan Bóg grzech obżarstwa daruje
• Tłusty czwartek pączkami fetuje, a od Popielca ścisły post szykuje
• Od tłustego czwartku do Zmartwychwstania – ścisły post się kłania
• Kto w tłusty czwartek nie zje pączków kopy, temu myszy zjedzą pole i będzie miał pustki w stodole

Pietro Falca - Ridotto, 1740 r.

Zapusty:

• tłusty czwartek inicjował zapusty
• trwały one aż do środy popielcowej
• był to czas tańców i obfitego pożywienia

John S.C. Schaak - Gospoda, XVIII w.

• obfite pożywienie miało zapewnić dobrobyt na cały rok
• przed zapustami bito świnię i jedzono ją do końca
• w XVII w. śpiewano:  "nie chcą państwo kapusty; wolą sarny, jelenie i żubrowe pieczenie"
• urządzano kuligi z pochodniami

Alfred von Wierusz-Kowalski, XIX w.

• tańczono mazur, polonez, młynek, hajduk, taniec świeczkowy, niemiecki cenar i francuski galard
• urządzano korowody przebierańców
• ostatnie dni karnawału miały swoje nazwy: mięsopustny (tłusty) czwartek, smalcowa (zapustna) niedziela, ostatkowy (błękitny) poniedziałek i ostatni (zapustny) wtorek

Antoine Pesne - Bal maskaradowy, XVIII w.

Przypisy:

https://www.focus.pl/artykul/tlusty-czwartek-historia-pysznej-tradycji

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:J%C4%99drzej_Kitowicz.gif

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Miko%C5%82aj_Rej.PNG

https://historiamniejznanaizapomniana.wordpress.com/2016/02/04/historia-tlustego-czwartku/

https://www.kopalnia.pl/kopalnia-wiedzy/staropolska-zabawa-czyli-comber-babski-w-gorniczym-wydaniu-huc6

https://pl.pinterest.com/pin/179581103875505589/?lp=true

https://pl.pinterest.com/pin/468022586254230424/

https://i.pinimg.com/564x/80/7d/8f/807d8f500d0aec6d01633d281d24eb9c.jpg

https://pl.pinterest.com/pin/131941464059505288/

https://ar.pinterest.com/pin/321374123389553746/?lp=true

https://ar.pinterest.com/pin/491736853058237159/

https://sadeczanin.info/wiadomosci/powiedzial-bartek-ze-dzis-tlusty-czwartek-znasz-najlepsze-przyslowia-o-tlustym-czwartku

https://ar.pinterest.com/pin/379217231118113058/